Suudaan (KAAB TV) -Ciidamada Sudan ayaa ka fogaaday wadahadalo cusub oo ay ku doonayeen in lagu soo afjaro colaada ka jirta dalka, xitaa sida qabanqaabiyeyaasha Geneva, oo ah goobta, ay sheegeen in yoolkooda koowaad uu yahay in la gaaro xabad joojin.
Ciidamada Qalabka Sida ee Suudaan ayaa ku hanjabay inay qaadacayaan wadahadalka uu ku baaqay Mareykanka, iyagoo ka cabanaya joogitaanka Imaaraadka Carabta (UAE) ee goobjoogayaasha iyo sidoo kale loogu yeero wakiillada ciidamada Suudaan, halkii ay ka ahaan lahaayeen dowladda Suudaan.
SAF ayaa ah kuwa ugu muhiimsan ee iskahorimaadkan kula jira Ciidamada Taageerada Degdegga ah (RSF), oo ah ciidan amni oo ka tirsan Suudaan.
Ergeyga gaarka ah ee Maraykanka u qaabilsan Sudan, Tom Perriello, ayaa sheegay in RSF ay ogolaatay inay si shuruud la’aan ah uga qaybgasho, halka maamulka millatariga Suudaan, oo ku doodaya inay yihiin dawlad rasmi ah, ay muujiyeen inay ka walaacsan yihiin martiqaadka Maraykanka ee wadahadallada Geneva.
Burhaan Oo Shuruud Ku Xidhay Wada-hadallada Suudaan Ee Uu Maraykanku Hoggaaminayo
In kasta oo ay dawladda Suudaan baajisay, haddana Perriello waxa uu ku adkaystay in la sii wado wada-hadallada, isaga oo sheegay in dadka Suudaan, oo ay ku jiraan colaado ba’an, aanay dib u dhac kale qaadi karin. Wafuud ka socota RSF ayaa gaaray Switzerland si ay uga qeyb galaan wada xaajoodka albaabadu u xiran yihiin, iyadoo ciidamada Suudaan aysan soo xaadirin, sida ay xaqiijisay Khartoum.
la xidhiidha
Abdel Fattah al-Burhan
Dhinaca Burhaan ayaa diiday doorka Igad, UAE ee wadahadalada Geneva
khartuum-qiiq
Ergeyga Maraykanka: Wadahadallada nabadeed ee Suudaan oo sii socda
Si kastaba ha ahaatee, wada-hadallada oo bilaabmi lahaa horaanta Arbacada, ayaa dib u dhacay iyadoo qabanqaabiyayaasha ay sii wadeen in ay ka adkaadaan ciidamada Suudaan si ay u soo diraan wakiillo. Hadda waxay u muuqataa in RSF ay ka hadli doonto dadaallada nabadda qaar ka mid ah dhaqdhaqaaqyada siyaasadeed, laakiin dadaalkooda nabadda ayaa weli u baahan doona ciidanka.
Xoghayaha Arimaha Dibada ee Maraykanka Antony Blinken ayaa ku dooday in wadahadaladu ay lama huraan u yihiin “in la gaaro joojinta rabshadaha dalka oo dhan, loo ogolaado gargaarka bini’aadantinimo in la gaaro dhammaan kuwa u baahan, lana sameeyo hab la socodka iyo xaqiijinta adag si loo xaqiijiyo fulinta heshiis kasta.”
Waxa uu xusay in wada-hadallada aysan “ka hadli doonin arrimo siyaasadeed oo ballaaran.”
Wadahadalladan ayaa la filayaa in ay socdaan muddo 10 maalmood ah, waxaana garwadeen ka ah Mareykanka iyo Sacuudiga, waxaana goobjoog ka ah Midowga Afrika, Masar, Imaaraadka iyo Qaramada Midoobay.
Natiijooyinka ugu muhiimsan ee laga filayo wada-xaajoodyada waxaa ka mid ah in la xaqiijiyo xabbad-joojin, joojinta dagaalka, iyo hubinta bixinta gargaarka bini’aadantinimo. Iyadoo xaaladda bini’aadantinimo ee Suudaan ay si degdeg ah uga sii darayso, gaarsiinta gargaarka ayaa noqotay mid lama huraan ah si loo badbaadiyo malaayiin qof.
Xukuumadda Suudaan ayaa ka soo horjeesatay in Imaaraadka lagu daro, inkastoo Maraykanku ku doodayo in Abu Dhabi iyo Qaahira ay u dhaqmi karaan sidii “dammaanad” si loo hubiyo in heshiis kasta oo la gaaro la fuliyo oo aan ahayn calaamad kaliya.
Dagaalka ayaa sababay khasaare bini’aadantinimo oo ba’an, iyadoo hay’adaha Qaramada Midoobay ay sheegeen in in ka badan kala bar dadka dalka, ama 25 milyan, ay u baahan yihiin gargaar cunto. Ugu yaraan 16,000 oo qof ayaa ku dhintay intii uu socday iska horimaadka, kuwaas oo qaar ka mid ah ay ku dhinteen qaraxyo ama rasaas, qaar kalena ay sababtay in laga gooyay sahayda caafimaad ee ay u fidiyeen xanuunkooda, halka qaar kalena ay u dhinteen cunto la’aan iyo nafaqo habboon. Ilaa 10.7 milyan ayaa ka barakacay guryahoodii gudaha Suudaan.
Avaaz, oo ah hay’ad ilaalisa bini’aadantinimada, ayaa sheegtay in wadahadaladu si degdeg ah loogu baahan yahay si dib loogu soo celiyo kalsoonida SAF iyo RSF, kuwaas oo sidoo kale wada dagaal online ah oo ku saabsan hadalada nacaybka iyo macluumaadka khaldan, taas oo sii hurinaysa xadgudubyada.
Waxay soo jeedisay in la sii wado xiriirka labada dhinac si loo hubiyo inay fahmaan baahida xabbad-joojinta. Laakin waxa ay sidoo kale sheegtay in beesha caalamku ay ku qasban tahay in ay ka faa’ideysato usha gacanta lagu hayo: cunaqabateynta lagu soo rogay hoggaamiyeyaasha kooxaha dagaallamaya.
“Waa in cunaqabatayn lagu soo rogo kuwa mas’uulka ka ah xadgudubyada ugu daran ee sharciga caalamiga ah ee bani’aadamnimada iyo xuquuqda aadanaha. Cunaqabatayntan waxa ay dhalin kartaa haddii SAF ay ku guul daraysato in ay dib u furto soohdinta Adré ee shixnadaha bini’aadantinimo; Haddii RSF aysan dammaanad qaadin ammaanka hay’adaha Qaramada Midoobay iyo hay’adaha caalamiga ah si ay hawlahooda ugu ballaariyaan guud ahaan Suudaan; ama haddii heshiisyada la fulin waayo, sida xannibaadda joogtada ah ee gargaarka bani’aadamnimada.”
Laakin inkasta oo xabbad joojintu ay tahay natiijada ugu baahida badan, Avaaz wuxuu sheegay in RSF iyo SAF aysan ka mid noqon karin xukuumadda mustaqbalka ee Suudaan, iyagoo ku guul darreystay inay dalka u horseedaan inuu ka baxo ku-meel-gaarka, ka hor inta aysan dagaal gelin.
“Haddii gorgortanka ay mudnaanta siiyaan heshiis degdeg ah oo la gaaro xal waara, waxay dooran doonaan nabad muddada gaaban ah oo ka duwan xal waara. Daneeyayaasha caalamiga ahi waa inay si cad u sheegaan in RSF iyo SAF midkoodna ka qayb qaadan doonin siyaasadda Suudaan, mustaqbalka dalkana ay go’aamin doonaan dadka rayidka ah.”
Dowladda Sudan ayaa horay uga baxday wadahadalada. Bishii Jannaayo, waxa ay joojisay wadashaqeyntii ay la lahayd urur goboleedka IGAD, iyada oo ku eedaysay ururka gobolka in uu u janjeero RSF-ta. Wakiiladeeda ayaa sidoo kale ka baxay wadahadalkii Jeddah sanadkii hore, oo ay dhexdhexaadinayeen Mareykanka iyo Sacuudi Carabiya, iyaga oo ku eedeeyay RSF inaysan ballan-qaadin xabbad-joojin. Wadahadalkii Jeddah wuu burburay.
Geneva, ku guuldaraysiga in ay ka soo muuqato waxa laga yaabaa inay carqaladayso dadaallada cusub ee xabbad joojinta. Laakiin sidoo kale waxaa laga yaabaa inay muujiyaan kalsooni darro ay ku qabaan Mareykanka iyo Riyadh dhexdhexaadiyayaal ahaan, taasoo la micno ah in beesha caalamku ay ku dhibtoon karto diyaarinta wadahadal kasta oo cusub.
Sida Geneva, RSF waxay sidoo kale muujisay inay diyaar u tahay inay ku kulmaan Igad.
Hase yeeshee, iyadoo dunidu ay hadda wajahayso iskahorimaadyo kale, sida Ruushka-Ukrayn iyo Xamaas-Israa’iil, dagaalka Suudaan ayaa laga yaabaa inuu ka sii daro dhibaatada bini’aadantinimo.
Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa ku dhow inuu ka curyaamiyo xaaladda Suudaan, maadaama Ruushka oo taageera ciidamada uusan oggolaan doonin in la meel mariyo qaraar kasta oo saameynaya xulafadiisa iyo danaha uu ka leeyahay gobolka. Waagii hore, waayo-aragnimada faragelinta caalamiga ah iyada oo aan la helin amar Qaramada Midoobay, gaar ahaan kiiska Liibiya, waxay la macno tahay in ay jiri karto guulo yar ilaa inta dhinacyadu aysan ku heshiin inay si fool ka fool ah u kulmaan.