GAROWE (KAAB TV) Ururka Suxufiyiinta Soomaaliyeed ee SJS ayaa xuska maalinta xuquuqul insaanka ku qabtay magaalada Garowe ee caasumada Puntland dood cilmiyeedka oo diirada lagu saarayay caqabadaha xuquuqul insaanka ee Soomaaliya.
Munaasabadan oo uu daah furay Wasiirka Cadaalada Puntland H.E. Maxamed Cabdiwahaab, ayaa isu keenay wakiilo ka kala socday qaybaha kala duwan, sida Booliska Puntland, Ururka Warbaahinta Puntland ee MAP, Difaacayaasha Xuquuqul Insaanka, Ururka Haweenka Midnimo, iyo Dallada Jilayaasha aan Dawliga ahayn ee Puntland (PUNSA).
H.E. Maxamed Cabdiwahaab ayaa iftiimiyay horumarka Puntland ee horumarinta xuquuqul insaanka iyadoo loo marayo dib-u-habayn sharciyeed iyo xoojinta hay’adaha.
“Soomaaliya weli si buuxda ugama baran xadgudubyadii hore, sida dilalka iyo xarigga ka soo horjeeda mabaadi’da xuquuqul insaanka. Si kastaba ha ahaatee, Puntland horumar la taaban karo ayaan ka sameynay. Waxaan samaynay sharciyo xuquuqul insaanka, fulinta sharciga ilaalinta carruurta, waxaana aanu xoojinay hay’adaha garsoorka si loo ilaaliyo xuquuqda muwaadiniinta,” ayuu yidhi.
Wasiirka oo ku nuuxnuuxsaday ka-qaybgalka dimoqraadiyadda oo uu sheegay inay tahay xuquuq asaasi ah, waxaanu intaas ku daray “Waxaan u wakiishay mustaqbalka Puntland shacabkeeda doorasho, anagoo u ogolaanayna inay codkooda qaataan oo ay ka qayb qaataan go’aan gaarista. Puntland waxaa ka go’an difaaca iyo horumarinta xuquuqul insaanka.”
Naciimo Muuse Cilmi, Xoghayaha Ururka MAP, ayaa ku nuuxnuuxsatay doorka muhiimka ah ee saxaafaddu ku leedahay u doodista xuquuqul insaanka.
“Dadka oo dhan waa siman yihiin; Qofna sharaf iyo karaamo midna kagama sarreeyo. Saxaafaddu waxa ku waajib ah inay ilaaliso mabda’an. Waxaan ku ammaanayaa warbaahinta Puntland doorka muuqda ee ay ka qaadanayaan difaaca xuquuqda aadanaha,” ayay tiri.
Xoghayaha Warfaafinta iyo Xuquuqul Insaanka SJS, Maxamed Bulbul, oo ka hadlay dood-cilmiyeedka ayaa ku nuux-nuux saday muhiimadda ay leedahay in la ilaaliyo saxafiyiinta iyadoo la eegayo xaaladda guud ee xuquuqda aadanaha.
“Suxufiyiinta dalkeena waxay door muhiim ah ka ciyaaraan difaaca xuquuqul insaanka, tanina waa mid muuqata. Bulshadu waa inay garwaaqsato in difaacidda saxafiyiinta ay la mid tahay difaacidda danta guud iyo dhammaan xuquuqaha kale,” ayuu yiri.
Guddiga ayaa sidoo kale ka hadlay caqabadaha ay la kulmaan dadka la haybsooco, gaar ahaan haweenka Puntland. Ifraax Cabdi Nuur oo ka tirsan Shabakadda Haweenka Midnimo ayaa iftiimisay sida ba’an ee haweenka looga dhex arkay siyaasadda.
” Xadgudubyada aan la kulanno waa badan yihiin, laakiin mid ka mid ah arrimaha ugu cadcad waa ka qaybgalka haweenka ee siyaasadda. Tusaale ahaan, Baarlamaanka Puntland ee hadda jira waxaa ku jirta hal qof oo dumar ah, taasoo laftirkeeda xadgudub ku ah in si siman loo qeybsado dowladda,” ayay tiri.
Siciid Muumin, oo ka tirsan Difaacayaasha Xuquuqda Aadanaha ee Puntland, ayaa soo bandhigay tacadiyada ka dhanka ah xuquuqda aadanaha ee joogtada ah ee ka dhacaya gobolka.
Xadgudubyada ay ka midka yihiin tacaddiyada galmada, jirdilka, dilka, iyo ka ganacsiga dadka ayaa weli ah mid baahsan. Shacabka ayaa inta badan la duudsiyaa xuquuqdooda aasaasiga ah, si wax looga qabto arrimahaasna waxa ay u baahan tahay in dowladda iyo bulshadaba ay si wadajir ah wax uga qabtaan,” ayuu yiri.
Cabdi Darwiish oo ah sarkaal ka tirsan booliska Puntland ayaa guddiga u xaqiijiyey in dowladdu ay ka go’an tahay ilaalinta xuquuqul insaanka Puntland.
“Puntland kama mid aha gobollada ay ka dhacaan xadgudubyada baahsan. Sharciga iyo hababka garsoorka ayaa halkan ka shaqeeya. Si kastaba ha ahaatee, waxaa dhiman arrimo badan oo la doonayo in wax laga qabto, gaar ahaan kiisaska la xiriira xad-gudubyada ka dhanka ah xuquuqul insaanka ee ka dhaca Puntland,” ayuu yiri, “Haddii aan nahay booliiska Puntland waxaan ku dadaalaynaa sidii aan u hagaajin lahayn xaaladda xuquuqda aadanaha.”
Ka soo qayb galayaasha qaybaha kala duwan ee bulshada sida saxafiyiinta, wakiilada bulshada gudaha ku barakacay, ururada haweenka, wakiilada dhalinyarada, booliska, dadka u dhaqdhaqaaqa xuquuqul insaanka iyo ganacsatada ayaa su’aalo xasaasi ah ka keenay xaalada xoriyada ee Puntland.
Qodobada ugu muhiimsan ee laga wada hadlay waxaa ka mid ahaa xariga sharci darrada ah ee lagu hayo dadka dhaliila dowladda, sida suxufiyiinta, faquuqidda dadka la nool HIV, helidda waxbarasho la’aanta barakacayaasha, iyo takooridda kooxaha laga tirada badan yahay iyo haweenka ee fursadaha shaqo.
Xoghayaha guud ee SJS Cabdalle Muumin ayaa u mahad celiyay booliska iyo bulshada rayidka ah ee Puntland ee ka soo qeyb galay dood cilmiyeedka oo sidoo kale laga sii daayay warbaahinta gudaha sida furfuran ee ay uga jawaabeen su’aalo adag oo ay shacabku weydiinayeen.
“Waxaan u mahadcelinayaa cid kasta oo ka soo qaybgashay dood cilmiyeedka. Runtii, marka dadku isu yimaadaan oo ay awood u yeeshaan inay ka hadlaan arrimaha muhiimka ah ee khuseeya bulshadooda, waxay keenaysaa dareen isku duubni, midnimo, iyo bogsiin. Waxaan rajeynayaa in dowladda Puntland ay wax ka qabato qodobbadii ugu muhiimsanaa ee lagu soo qaaday doodda, iyo inaan aragno wadashaqeyn dhow oo dhexmarta dowladda iyo shacabkeeda si loo horumariyo xaaladda xuquuqul insaanka,” ayuu hadalkiisa ku daray Mudane Muumin.
Munaasabadan oo ay taageertay Hay’adda NED ayaa gabagabadii ka soo baxday baaq ku aadan sidii loo xoojin lahaa wada shaqaynta ka dhaxaysa dhinacyada ay khusayso si wax looga qabto caqabadaha xuquuqul insaanka, xaqiijinta cadaaladda, sinnaanta iyo karaamada dhammaan muwaadiniinta Puntland iyo Soomaaliya.