Muqdisho (KAAB TV) -Barakacinta qasabka ah, colaadaha ku salaysan qabiilka iyo adeegyada bini’aadantinimo ee xaddidan ayaa sii xoojinaya dhibaatooyinka bini’aadantinimo ee Soomaaliya ka jira, kuwaas oo si aan loo meel dayin u saameeya dadka nugul sida haweenka, carruurta iyo barakacayaasha, sida lagu sheegay warbixin ay si wada jir ah u soo saareen hay’adaha Qaramada Midoobay u qaabilsan qaxootiga ee UNHCR iyo Norwegian Refugee Council (NRC).
Warbixinta, oo ka hadlaysa degmooyinka Boosaaso, Luuq, iyo Koonfurta Gaalkacyo, ayaa iftiimisay in raritaan qasab ah ay tahay halista ugu horreysa ee ilaalinta, gaar ahaan magaalada Boosaaso, halkaas oo ku dhawaad kala badh (44%) dadkii la waraystay ay la kulmeen raritaan. Barakaca noocan oo kale ah ayaa inta badan keena barakac soo noqnoqda, iyadoo 74% barokacayaasha Boosaaso ay dhowr jeer barokaceen, taasoo sii xumaynaysa baylahda.
“Ka saarida khasabka ah kaliya maaha inay carqaladayso nolosha balse waxay kordhisaa khatarta ka faa’iidaysiga iyo xadgudubyada ku salaysan jinsiga, gaar ahaan kuwa saameeya haweenka iyo carruurta,” ayaa lagu yiri warbixinta.
Colaadda ayaa weli hormuudka ka ah barakaca dhammaan degmooyinka la wareystay, iyadoo ku dhawaad dhammaan jawaab-bixiyeyaashii (98.7%) ee Luuq ay sheegeen in rabshadaha ay tahay sababta ugu weyn ee ay uga soo baxeen guryahooda. Loolanka qabaa’ilka, tartanka kheyraadka, iyo xasillooni darrada siyaasadeed ayaa loo aqoonsaday inay yihiin ilaha aasaasiga ah ee iskahorimaadyada, taasoo saameyn weyn ku yeelatay helitaanka adeegyada aasaasiga ah ee bini’aadantinimo sida daryeelka caafimaadka, waxbarashada, iyo biyaha.
Luuq, carqalado ku yimid gargaarka bini’aadantinimo colaadaha dartood ayaa waxaa soo sheegay 65% jawaab bixiyaashii, taas oo muujinaysa in caqabado ba’an ay ka jiraan sii wadida bixinta gargaarka joogtada ah. Sidoo kale, Boosaaso iyo Koonfurta Gaalkacayo, jawaab-bixiyeyaal badan ayaa isku xidhay xiisadaha maxalliga ah iyo fikradaha qaybinta gargaarka oo aan sinnaan iyo eex lahayn.
Haweenka iyo gabdhuhu waxay la kulmaan khataro badan, gaar ahaan xadgudubka galmada iyo dhiig-miirashada. Daraasadu waxay ogaatay in 92% jawaab bixiyaashii Luuq ay sheegeen in dumarka ay yihiin kuwa ugu nugul. Carruurtu sidoo kale aad ayay u saamaysay, iyagoo la kulma hanjabaadyo sida foosha carruurta iyo guur hore ama qasab. Boosaaso, ku dhawaad 25% ayaa sheegay in shaqada carruurta ay tahay arrin muhiim ah.
Iyadoo adeegyada lagama maarmaanka ah sida biyaha iyo fayadhowrka ay jiraan, caqabadaha sida kharashyada badan, masaafada, iyo ammaan-darrada ayaa si ba’an u xaddidaya helitaankooda. Adeegyada gaarka ah, oo ay ku jiraan ka jawaabista rabshadaha ku salaysan jinsiga iyo taageerada nafsaaniga ah, ayaa si aad ah looga faa’iidaysanay, iyada oo in ka yar 10% jawaab bixiyaasha ay helaan agabkan.
Nidaamyada taageerada bulshada, in kasta oo lama huraan ah, inta badan ma laha agab ay ku bixiyaan ilaalin ku filan. Boosaaso gudaheeda, ilaa 72% jawaab bixiyaasha waxay ku tiirsan yihiin hogaamiyayaasha deegaanka si ay u badbaadiyaan, laakiin qaar badan ayaa sheegay in waxtarkoodu xadidan yahay sababtoo ah caqabadaha kheyraadka. Luuq iyo koonfurta Gaalkacayo, xeeladaha ilaalinta aan rasmiga ahayn ayaa xitaa aad u kala qaybsan, taasoo ka tagaysa daldaloolo difaac oo muhiim ah.
Si arrimahan wax looga qabto, warbixintu waxay soo jeedinaysaa in la xoojiyo hababka ilaalinta bulshada, kordhinta helitaanka adeegyada muhiimka ah ee kooxaha nugul, iyo in la hubiyo qaybinta gargaarka bini’aadantinimo oo hufan oo siman. Isku dhafka nabad-dhisidda iyo barnaamijyada xasaasiga ah ee colaadaha, gaar ahaan iyada oo la adeegsanayo hindise-nololeedyo dhallinyaradu, ayaa muhiim u ah xasilinta bulshooyinka ay saamaysay.
“Wax ka qabashada dhibaatooyinka bini’aadantinimo ee Soomaaliya waxay u baahan tahay dadaallo isku dubaridan oo hufan oo dhexmara hay’adaha caalamiga ah, dawladaha hoose, iyo hoggaamiyeyaasha bulshada,” ayay warbixintu ku soo gaba-gabaysay, iyadoo xooga saaraysa deg-degga waxqabadyada la beegsanayo si loo ilaaliyo dadka nugul loona horumariyo xasillooni waarta.