NAIROBI (Kaab TV) – Ciidamada kooxda RSF ee Suudaan ayaa ka geystay tacaddiyo galmo oo baahsan haweenka iyo gabdhaha iyadoo ay socdaan dagaallo sokeeye ee laba sano ee ka dhacay Suudaan, iyadoo la adeegsanayo kufsi, kufsi kooxeed, iyo addoonsi galmo si loo ceebeyso, loo xakameeyo, loona barakaciyo bulshada dalka oo dhan.
Warbixin cusub oo ay soo saartay Amnesty International ayaa faahfaahinaysa sida tacaddiyadani u yihiin dambiyo dagaal iyo suurtagal ahaan dambiyo ka dhan ah aadanaha.
Warbixinta, oo cinwaankeedu yahay Dhammaanteenba Waa Noo Kufsiyeen: Tacaddiyada Galmada ee Haweenka iyo Gabdhaha ee Suudaan, waxay faahfaahinaysaa dhacdooyin naxdin leh oo tacaddiyada galmada ah, oo ay ku jiraan kufsi ama kufsi kooxeed 36 haween iyo gabdho da’doodu ay tahay 15 sano ugu yaraan, oo ka dhacay afar gobol oo Suudaan ah intii u dhaxeysay Abriil 2023 ilaa Oktoobar 2024.
Dhibanayaashu waxay sheegeen inay la kulmeen weeraro naxariis darro ah sida hooyo lagu kufsaday kadib markii ilmaheeda nuujinta laga qaatay, iyo haweeney lagu haystay addoonsi galmo muddo 30 maalmood ah oo ku taalla Khartuum.
Marka laga reebo tacaddiyada galmada, kuwa soo kabtay ayaa sidoo kale lagu ciqaabay garaacis culus, dharbaaxooyin, iyo dilal.
Deprose Muchena, Agaasimaha Sare ee Amnesty International ee Saameynta Xuquuqda Aadanaha ee Gobollada, ayaa cambaareeyay ficillada malleeshiyaadka RSF, isagoo yiri, “Weerarrada RSF ee haweenka iyo gabdhaha Suudaan waa kuwo ceebeysan, naxariis darro ah, oo lagu doonayo in lagu keeno ceeb buuxda. RSF waxay bartilmaameedsatay rayidka, gaar ahaan haweenka iyo gabdhaha, iyadoo loo adeegsanayo naxariis darro aan caadi ahayn intii lagu guda jiray dagaalkan.
Dunida waa inay ka falcelisaa si loo joojiyo tacaddiyada RSF, iyadoo la joojinayo socodka hubka ee Suudaan, la cadaadiyo hoggaanka si loo joojiyo tacaddiyada galmada, iyo la xisaabtamo kuwa falalkaas geystay, oo ay ku jiraan saraakiisha sare.”
Dagaalkii sokeeye ee Suudaan oo ka bilowday Abriil 2023 ee u dhexeeya RSF iyo Ciidamada Hubaysan ee Suudaan (SAF) ayaa sababay dhimashada dad badan iyo barakacinta in ka badan 11 milyan oo qof.
Labada dhinacba waxay sameeyeen xadgudubyo badan oo ka dhan ah sharciga caalamiga ah ee bini’aadantinimo, oo ay ku jiraan tacaddiyada galmada ee baahsan.
Wareysiyo lala yeeshay 30 qof
Warbixinta Amnesty waxay ku saleysan tahay wareysiyo lala yeeshay 30 qof oo badankoodu yihiin kuwa soo kabtay iyo ehelkoodii, kuwaasoo badankoodu ka soo haajiray xeryaha qaxootiga ee Uganda.
Dhammaan dhibanayaasha ayaa tilmaamay dagaalyahannada RSF inay ahaayeen kuwa geystay weerarradan.
Badankood tacaddiyadani waxay ka dhaceen marka ay dad kale, askar ama rayid, joogeen, taasoo muujinaysa in kuwa falalkaas geystay aysan ka baqaynin in ay qaataan ciqaab ama jawaab ka timaada.
Mid ka mid ah markhaatiyada ugu naxdinta badan ayaa waxay ahayd gabadh ka soo jeedda Nyala, Koonfur Darfur, oo ka warramay in RSF ay ku xireen geed, kadibna midkood kufsaday, iyadoo kuwa kale ay daawanayeen.
“Waxay ahayd maalin ugu naxdin badan ee nolosheyda,” ayay tiri. Kiis kale oo ka dhacay Madani, Gezira, ayaa haweeney lagu kufsaday 3 askari oo RSF ah, iyadoo ay daawanayeen gabadhdeeda 12 jir iyo hooyadeed walaasheed. “Waxay ahayd ceeb aad u weyn,” ayay tiri. “Waan jabtay.”
Dhibanayaal badan ayaa sheegay in RSF ay ku weerareen iyagoo u maleynaya inay taageersan yihiin SAF.
Shaqaalaha caafimaadka ee haweenka ayaa sheegay in RSF ay ku kufsadeen haddii aysan badbaadin askar dhaawacmay, iyadoo kalkaalisada midkood sheegtay in 13 askari ay qaateen oo ku khasbeen inay daweyso askar si daran u dhaawacmay ka hor inta aysan kufsan.
Amnesty waxay soo bandhigtay kiisaska addoonsiga galmada, oo ay ku jirto haweeney lagu haystay guri ku yaalla Khartuum muddo bil ah, iyadoo la kufsanayay maalin kasta.
Dhibanayaashu waxay sharxeen in is-celinta kufsiga ay keentay garaacis, ciqaab, ama dil, oo ay ku jirto dilka wiil 11 jir ah oo isku dayay inuu hooyadiis badbaadiyo.
Warbixintu waxay muujineysaa falcelinta caalamiga ah ee aan ku filnayn ee ku wajahan xaaladda. Dhibanayaasha, hadda qaxooti ah, waxay la kulmeen dhaawacyo jireed iyo nafsaani ah oo daran, balse ma aysan helin daryeel caafimaad oo ku habboon sababo la xiriira dagaal soconaya iyo cabsida.
Sidoo kale, go’doominta barnaamijyada muhiimka ah ee ay maalgeliso USAID ayaa hoos u dhigtay helitaanka daryeelka caafimaadka galmada ee kuwa ay saameeyeen.
“Falcelinta caalamiga ah ee dhibaatada haweenka iyo gabdhaha Suudaan waxay ahayd mid aan laga aqbalin,” ayuu yiri Deprose Muchena.
“Dunidu waxay ku guuldareysatay inay ilaaliso rayidka, inay bixiso caawimaad bini’aadantinimo oo ku filan, ama inay xisaabtanto kuwa falalkaas geystay. Waa waqtigii bulshada caalamku ay aqoonsato xaqiiqda waxa ka dhacay Suudaan, loo xaqiijiyo cadaaladda dhibanayaasha, iyo in la bixiyo magdhow iyo daryeel caafimaad oo dhamaystiran kuwa soo kabtay.”
Warbixinta hay’adda Amnesty ayaa ku baaqday in loo baahan yahay jawaab degdeg ah oo ka timaada bulshada caalamka si loo joojiyo xadgudubyada kooxda RSF, loo joojiyo socodka hubka ee Suudaan, iyo in cadaaladda la siiyo kuwa soo kabtay dambiyadaas naxariis darrada ah.