ADDIS ABABA(KAAB TV) – Dowladda federaalka Itoobiya ayaa Jimcihii ku dhawaaqday lix bilood oo “xaalad degdeg ah” iyadoo ay sii kordhayaan iska horimaadyada rabshadaha wata ee u dhaxeeya ciidamada qaranka iyo dagaalyahannada deegaanka ee ka soo jeeda waqooyiga gobolka Amxaarada.
Qalalaasaha cusub ee ka socda dalka labaad ee ugu dadka badan Afrika ayaa imanaya sagaal bilood uun ka dib markii uu dhammaaday dagaal ba’an oo socday laba sano oo ka socday gobolka dariska la ah ee Tigray kaas oo ay sidoo kale isku dhufteen dagaalyahanno ka soo jeeda Axmaarada.
“Waxay noqotay lama huraan in lagu dhawaaqo xaalad degdeg ah maadaama ay soo baxday xaalad ay adkaatay in la xakameeyo dhaqdhaqaaqan aan la aqbali karin marka loo eego sharciga hadda jira,” xafiiska Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed ayaa sidaasi ku sheegay bayaan la soo dhigay baraha bulshada.
Adeegga isgaarsiinta dowladda ayaa markii dambe sheegay in tillaabooyinka ay dabooli doonaan Amxaarada “muddo lix bilood ah” laakiin waxaa lagu soo rogi karaa “gudaha dalka oo dhan marka loo eego xaalad kasta ama dhaqdhaqaaq kasta oo sii xumeynaya dhibaatada amniga”.
Isku dhacyada Axmaarada ayaa sii kordhayey todobaadyadii lasoo dhaafay, taasoo keentay digniino dhanka socdaalka ah oo kasoo baxay dowlado shisheeye iyo in la hakiyo duulimaadyadii.
Xiisada ayaa isa soo taraysay tan iyo bishii April markii dawlada federaalku ay ku dhawaaqday inay burburinayso ciidamada gobolka oo ay ku jiraan kuwa Axmaarada, halkaas oo dadka wadani ay ka cabsi qabaan in talaabadani wiiqdo gobolka.
“Waxaa adag in la xakameeyo”
Maalintii Khamiista, maamulka deegaanka Axmaarada ayaa waydiistay dawladda federaalka in laga caawiyo maaraynta amniga maadaama xaaladdu noqotay mid adag in la xakameeyo oo ay sababtay khalkhal bulsho iyo dhaqaale.
Dawladdu waxay sheegtay in shaqaaqadu “ay halis gelisay nidaamka dastuuriga ah” iyo go’aanka lagu soo rogay xaalad degdeg ah “mid loo dhan yahay”.
Sida lagu sheegay wareegtada, isu soo baxyada waddooyinka iyo isu imaatinnada waa la mamnuucay, halka qof kasta oo lagu helo ku xad-gudbida qodobbada uu dhigayo uu wajihi karo “xadhig u dhexeeya saddex illaa toban sano”.
Wareegtada ayaa sidoo kale u ogolaaneysa mas’uuliyiinta in ay ku dhawaaqaan bandow iyo in tuhmanayaasha la baaro lana hayo amar la’aan.
Mid ka mid ah dadka deggan Lalibela, oo ah goobta Dhaxalka Adduunka ee UNESCO oo caan ku ahayd kaniisado dhagaxaan laga gooyay qarnigi 12-aad iyo 13-aad, ayaa wakaaladda wararka ee AFP u sheegay isaga oo codsaday in aan magaciisa la shaacin in magaalada iyo garoonkeeda ay labaduba gacanta ku hayaan maleeshiyada deegaanka ee Fano.
“Waxaa jira dhaq-dhaqaaq shacab iyo dad ah sida aan u hadlayno mana jirto wax rasaas ah oo ay isweydaarsadeen ciidamada federaalka iyo dagaalyahanada Fano, ayuu yiri, isaga oo intaa ku daray in internetka dib loo soo celiyay ka dib saacado qaatay.
Darawal ku sugan magaalada Gondar, oo ah magaalo kale oo ku taal Axmaarada, ayaa sheegay in internetku uu go’ay, niyadduna ay ” kacsan tahay” ka dib dagaalkii Khamiistii.
“Fano (dagaalyahanno) ayaa halkan dhex mushaaxaya magaalada, waxaana suurtogal ah inay isu diyaarinayaan dab-damis weyn” haddii ay dhacdo in ciidammada federaalka, oo dib u gurtay, ay ku noqdaan Gonder.
Hay’adda xuquuqul insaanka Itoobiya ayaa Jimcihii sheegtay in dad rayid ah la weeraray, iyadoo la soo sheegayo burbur hantiyeed, iyadoo meelaha qaar la joojiyay adeegyadii gaadiidka iyo internetka.
“Xakamaynta dhaqdhaqaaqa ayaa lagu soo rogay meelaha qaarkood,” ayay tiri hay’adda xuquuqul insaanka ee xiriirka la leh dowladda, iyadoo ku boorisay mas’uuliyiinta inay qaataan “dhammaan taxaddarrada lagama maarmaanka ah…
Shirkadda diyaaradaha ee Ethiopian Airlines, ayaa Jimcihii ku dhawaaqday inay joojisay duulimaadyadii ay ku tagi jirtay magaalooyinka gobolka ee Dessie, Lalibela iyo Gondar.
Ciidamada gobolka Axmaarada iyo maleeshiyaad deegaanka ah ayaa ku taageeray ciidamada Itoobiya dagaalka ay kula jiraan fallaagada Tigreega.
Colaaddaasi waxay ku dhammaatay heshiis nabadeed bishii Noofambar 2022 laakiin “ciidamo gaar ah” Amxaarada iyo dagaalyahannada Fano ayaa sii wada inay maamulaan Galbeedka Tigray, dhul bacrin ah oo ay sheegtaan labada Tigray iyo Amxaarada.
Mareykanka “walaac uu muujiyay”
Heshiiska nabadeed waxa uu ka cadhaysiiyay canaasiirta wadani ee Axmaarada, mudaaharaadyo ayaa ka dhashay markii Abiy uu ku dhawaaqay in ciidamada maxalliga ah ay ku biiri doonaan ciidanka ama booliska gobolka si ay u xoojiyaan “midnimada” Itoobiya ee qowmiyadaha badan.
Xoghayaha arrimaha dibadda ee Maraykanka Antony Blinken ayaa “walaac ka muujiyey” xaaladda Amxaarada mar uu taleefoon kula xiriiray Abiy Jimcihii, afhayeenka wasaaradda arrimaha dibadda ee Mareykanka Matthew Miller ayaa yiri.
Xafiiska arrimaha dibadda ee UK ayaa uga digay muwaadiniintiisa inay u safraan qaybo ka mid ah Axmaarada, iyagoo ku sababeeyay “Rabshadaha sii kordhaya ee meelahan lagu garto Fano oo la wareegaysa goobahaas”.
Safaaradda Isbaanishka ee Addis Ababa ayaa sidoo kale Talaadadii ku boorisay muwaadiniinteeda inaysan u safrin Amxaarada, iyadoo sabab uga dhigtay “xasilooni la’aanta” gobolka.