MUQDISHO (KAAB TV) Soomaaliya ayaa sanadki 2023 aad sare ugu kacday dilalka, sida lagu sheegay warbixintii u dambeysay ee Amnesty International. Wadanku waxa uu diiwaangeliyay 38 daldalaad, oo aad sare ugu kacay 6 sannadkii 2022, taas oo ka dhigaysa mid ka mid ah waddamada adduunka ugu sarreeya ee dilalka lagu fuliyo sannadkii hore.
Sare u kaca dilalka ee Soomaaliya ayaa si weyn uga duwan isbeddelka guud ee ka jira Afrikada Saxaraha ka hooseeya, halkaas oo waddamo badan ay u socdaan sidii ay meesha uga saari lahaayeen ciqaabta dilka. Afar waddan (Kenya, Liberia, Zimbabwe iyo Ghana) ayaa qaaday tillaabooyin sharciyeed oo wanaagsan oo ku aaddan baabi’inta ciqaabta dilka. Amnesty International ayaa sheegtay in Soomaaliya ay tahay dalka kaliya ee gobolka ka dhaca dilalka sanadka 2023-ka.
Xukunada dilka ah ee ka dhacay Soomaaliya ayaa u badnaa kuwa lagu fuliyo toogasho. Warbixin ay soo saartay Amnesty International ayaa lagu sheegay in xukunnada dilka ah ee Soomaaliya lagu fuliyo dambiyo kala duwan, iyadoo inta badan ay ka dambeeyaan maxkamadeyn aan waafaqsanayn heerarka caalamiga ah ee cadaaladda. Isku soo wada duuboo, Soomaaliya ayaa sanadkan 2023-ka ku ridday 31 xukun oo dil ah, halka sanadkii hore lagu riday 10 xukun oo dil ah, taasoo muujineysa in si ballaaran loogu tiirsan yahay ciqaabta dilka ah.
Caalamka, tirada dilalka ayaa kor u kacday 30% sanadka 2023, taasoo ay ugu horreyso kororka xooggan ee Iran, taasoo ka dhigan 74% dilalka la diiwaan geliyey. Inkastoo ay korortay tiradan, ayaa haddana waxaa hoos u dhacay tirada dalalka fulinaya xukunnada dilka ah oo gaaraya 16, waana tiradii ugu hooseysay ee abid ay diiwaangeliso Amnesty International. Hoos u dhacan ayaa muujinaya isbeddel caalami ah oo sii kordhaya oo ku wajahan baabi’inta ciqaabta dilka.
Amnesty International waxay ka soo horjeedaa ciqaabta dilka ah dhammaan kiisaska, iyadoo ku doodeysa in ay xadgudub ku tahay xuquuqda nolosha oo ay ka dhigan tahay ciqaabta ugu dambeysa ee naxariis-darrada ah, bini’aadanimada ka baxsan. Warbixintu waxay hoosta ka xariiqday in xukunno badan oo Soomaaliya ka dhacay iyo hababka loo maro ay xad-gudub ku tahay halbeegyada caalamiga ah ee xuquuqda aadanaha. Kuwaas waxaa ka mid ah welwelka ku saabsan xuquuqda maxkamadaynta caddaaladda ah iyo isticmaalka jirdilka ama qasbidda si loo soo saaro qirashada.
Iyadoo qaar ka mid ah dalalka gobolka iyo kuwa adduunka oo dhan ay u socdaan sidii ay meesha uga saari lahaayeen ciqaabta dilka ah, ayaa haddana arrimaha Soomaaliya waxay muujinayaan inay u dhaqaaqeen dhinaca kale, taasoo qeylo dhaan ka soo yeereysa hay’adaha xuquuqul insaanka.