KAMPALA (KAAB TV) – Iyadoo si adag u cambaaraynaysa falalka dawladda Uganda, ayay Amnesty International ku dalbatay in si degdeg ah oo shuruud la’aan ah loo sii daayo in ka badan boqol dhallinyaro ah oo mudaaharaadayey oo la xidhay intii ay socdeen mudaharaadyadii ka dhanka ahaa musuqmaasuqa ee Talaadadii.
Xakamayntan ayaa dhabar jab weyn ku ah xaquuqda mudaaharaad nabadeed oo ka dhaca gobolka, ka dib cadaadisyo rabshado wata oo ka dhacay dalka deriska la ah ee Kenya.
Tigere Chagutah, oo ah Agaasimaha Gobolka Bariga iyo Koonfurta Afrika ee Amnesty International, ayaa dhaleeceeyay jawaabta culculus ee dawladda, isagoo yidhi, “Xeeladaha gacmaha culculus ee ay dawladda Uganda u adeegsato cabbudhinta iyo aamusinta dibad-baxayaasha nabadeed waxay muujinaysaa inay si cad u xakamaynayso mucaaradka. Dadka Uganda waxay xaq u leeyihiin inay ka hadlaan aragtiyo xasaasi ah oo ka dhan ah musuqmaasuqa rasmiga ah ee dawladda iyo ku xad-gudbida xuquuqul insaanka ee dawladdu, aragtida noocaas ah waa inaanay sababin xadhig.”
Chagutah waxa uu carrabka ku adkeeyay sida degdega ah ee loo siidaayo kuwa loo xidhay oo kaliya inay gudanayaan xuquuqdooda kulan nabadeed. “Maamulka Uganda waa in ay si deg deg ah oo shuruud la’aan ah u sii daayaan dhammaan kuwa loo xiray in ay gudanayeen xuquuqdooda kulan nabadeed oo ay ku sii jiraan si sharci darro ah,” ayuu yidhi.
Halkii uu caburin lahaa diidmada dadweynaha, Chagutah wuxuu ku booriyay dowladda Uganda inay wax ka qabato sababaha asaasiga ah ee mudaaharaadyada.
“Intii laga aamusi lahaa dadka ay muujinayaan dareenkooda iyo in ay sii wadaan adeegsiga awood aan sharciga waafaqsaneyn si ay u joojiyaan dibadbaxyada nabadeed, mas’uuliyiinta dowlad goboleedyada waa in ay wax ka qabtaan dalabaadka dadka ugu baaqaya in ay wax ka qabtaan musuq-maasuqa ka dhex jira mas’uuliyiinta la soo doortay, lana ixtiraamo, ilaaliyaa oo ay fuliyaan dhammaan waajibaadka xuquuqda aadanaha,” ayuu yiri.
Mudaaharaadyadan ayaa ka dhacay magaalada caasimadda ah ee Kampala iyo magaalooyin kale oo ka tirsan dalka Uganda, iyadoo looga jawaabayo eedeymaha isa soo taraya ee ku saabsan musuqmaasuqa baahsan ee ka dhex jira dowladda, gaar ahaan kuwa lagu bartilmaameedsanayo xildhibaannada baarlamaanka iyo guddoomiyaha baarlamaanka.
Mudaaharaadyadan ayaa muujinayay niyad jabka shacabka, waxaana uga sii darnaa digniintii madaxweyne Yoweri Museveni uu Axaddii ka sheegay inaan loo dulqaadan doonin mudaaharaadyada.
Tallaabooyin ka hortag ah oo ay qaadeen booliiska ayaa billaabay Isniintii, iyada oo la go’doomiyay xarumaha xisbiyada mucaaradka. Talaadadii, booliisku waxa ay xireen in ka badan boqol mudaaharaadayaal waxa ay ugu yeereen tallaabo taxadar leh.
Falalkan ayaa barbar socda dhacdooyinkii u dambeeyay ee ka dhacay dalka Kenya, halkaas oo dibadbaxayaasha dhalinyarada ay sababeen in laga laabto hindise sharciyeedka canshuuraha oo uu madaxweynuhu kala diray golaha wasiirada.
Baaqa Amnesty International ee ah in la sii daayo dibadbaxayaasha la xiray ayaa hoosta ka xariiqaya walaaca sii kordhaya ee ku aaddan adeegsiga xoog lagu caburinayo xorriyadda rayidka ee Bariga Afrika. Ururku wuxuu sii wadaa u doodista ilaalinta xuquuqda aadanaha iyo ilaalinta mabaadi’da dimoqraadiyadda ee gobolka.