Kenya (KAAB TV) – Mudanayaasha baarlamaanka Kenya ayaa billaabay ka doodista hindise sharciyeedka muranka badan dhaliyay ee xaddidaya xuquuqda ay muwaadiniinta Kenya u leeyihiin inay isugu yimaadaan, kaddib mowjadaha mudaaharaadyada dowladda looga soo horjeedo ee ay hormuudka ka ahaayeen dhallinyaro, kaasoo baarlamaanka ay buux dhaafiyeen dibadbaxayaal.
Hindise sharciyeedka uu aqalka soo bandhigay Geoffrey Ruku, oo ah xildhibaan ka tirsan Isbaheysiga Kwanza ee Madaxweyne William Ruto’s Kenya, ayaa booliiska siinaya awood ay ku mamnuuci karaan ama ay ku jebin karaan mudaaharaadyada iyo in ay soo qaadaan oo ay ku soo rogaan ganaax adag ama xabsi lagu xukumo dibad-baxayaasha.
Waxay sidoo kale aad u adkeyneysaa abaabulka ama bandhigga bandhigyada, iyadoo qabanqaabiyeyaasha looga baahan yahay inay booliiska siiyaan ogeysiis saddex maalmood ah si ay u helaan fasax iyo mudaaharaadayaashu inay ku sii hayaan waddooyinka cayiman ee ogeysiiska.
Bill Ruku’s Bill waxa uu milicsanayaa soo jeedinta Wasaaradda Arrimaha Gudaha si loo dhaqan geliyo xeerar adag oo ku saabsan bannaanbaxyada iyo mudaaharaadyada.
Wasiirka arrimaha gudaha Kithure Kindiki ayaa 1-dii Agoosto u sheegay guddiga baarlamaanka ee dib u soo magacaabaya in uu soo dhameystiray xeerar qabyo ah oo ku saabsan sharciga nidaamka dawliga ah, kaas oo ay ka mid yihiin, in mudaaharaadyada iyo mudaaharaadyada lagu soo koobo goobo cayiman.
“Waxay sidoo kale u magacaabi doontaa hay’adaha dawliga ah ee dhammaan qaybaha dawladda si ay u qoondeeyaan aagagga xayndaabkooda ama agagaarka agagaaraha goobaha ay koox dibad-baxayaal ah oo raba inay muujiyaan ama u bandhigaan codsi hay’addaas dadweynaha,” ayuu yiri Prof Kindiki. .
Prof Kindiki, oo ah senetar hore, ayaa ka mid ah dadka tirada yar ee ka badbaaday golaha wasiirada ee hadda jira ka dib markii madaxweyne Ruto bishii Luulyo lagu qasbay inuu gurigiisa u diro in ka badan kala bar kooxdiisii ugu horreysay ee wasiirro si ay u dejiyaan mudaaharaadayaasha oo dalbanaya inuu iscasilo sababo la xiriira canshuur kordhin lagu sameeyay sharciga maaliyadda.
Dib u magacaabistiisa ayaa si kastaba ha ahaatee, mid ka mid ah kuwa ugu muranka badan marka loo eego warbixinnada dilalka, afduubka iyo waayitaanka qasabka ah ee ay fuliyeen ciidammo bilays ah oo gaar ah saacadihiisii hore.
Sida Mr Ruku, wasiirka arrimaha gudaha waxa uu soo xigtay walaac ku saabsan dhacdooyin rabshado iyo burbur hanti ah oo la arkay intii ay socdeen mudaaharaadyada iyo mudaaharaadyada isaga oo isku dayaya in uu qiil uga bixiyo in uu ku riixayo in la xakameeyo.
Laakiin waqtiga ay soo jeedinayaan, iyada oo ay jirto xiisad muuqata oo ka dhex aloosan siyaasiyiinta dalka, ayaa dhalisay su’aalo ku saabsan ujeeddooyinkooda dhabta ah.
Ururada bulshada rayidka ah ayaa ka cabsi qaba in hindise sharciyeedka cusub hadii la ansixiyo uu madaxweyne Ruto u isticmaalo in uu ku xakameeyo dibadbaxyada sharciga ah ee looga soo horjeedo dowladiisa iyo in uu booliska ka ilaaliyo in lagula xisaabtamo xadgudubyada ka dhanka ah xuquuqda aadanaha.
Qodobka 37-aad ee dastuurka Kenya wuxuu dhigayaa: “Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay, isagoo nabad ah iyo isagoo aan hubaysnayn, inuu isu keeno, mudaaharaad sameeyo, soo qaado, iyo inuu u gudbiyo cabashooyinka hay’adaha dawladda.
Si kastaba ha ahaatee, maaha wax aan caadi ahayn in booliisku ay mamnuucaan mudaaharaad sababo lidi ku ah ama ay si xoog ah u jebiyaan.
Isticmaalka xad dhaafka ah ee ay booliisku u adeegsadeen dibad baxayaasha nabdoon intii lagu jiray mowjadihii ugu dambeeyay ee mudaaharaadyada dawladda lagaga soo horjeeday ayaa dhaliyay cambaarayn naadir ah oo caalami ah oo loo jeediyo maamulka Ruto, iyadoo xoghayaha arrimaha dibadda ee Maraykanka Antony Blinken uu si shakhsi ah u wacay madaxweynaha Kenya 26-kii June si uu u muujiyo dareenkiisa.
“Xoghayaha ayaa hoosta ka xarriiqay muhiimadda ay leedahay in ciidamada ammaanku ay muujiyaan is-xakameyn iyo inay ka fogaadaan rabshadaha, wuxuuna ku dhiirri-galiyay in baaritaanno deg-deg ah lagu sameeyo eedeymaha ku saabsan xadgudubyada xuquuqda aadanaha,” ayay wasaaradda arrimaha dibadda ee Mareykanka ku sheegtay war-saxaafadeed ay soo saartay Mr Blinken taleefoonka uu kula hadlay Dr Ruto.
Dibad-baxayaasha ayaa toogtay
Labada hogaamiye waxay wada hadleen saacado kadib markii laga yaabo inay ahayd waqtigii ugu madoobaa ee mudaaharaadyadii 25-kii June markaasoo ugu yaraan 13 mudaaharaadayaal ay booliisku ku toogteen agagaarka dhismayaasha baarlamaanka oo keliya.
Warbixinnada warbaahinta ayaa tilmaamaya in ugu yaraan 50 qof ay booliisku dileen intii lagu jiray mudaaharaadyadii intii u dhaxaysay Juun 18 iyo Luulyo 17 iyada oo qoysas badan ay sii wadaan gudbinta warbixinnada qaraabada maqan.
Kaaliyaha Xoghayaha Mareykanka ee Amniga Rayidka, Dimuqraadiyadda iyo Xuquuqul Insaanka Uzra Zeya ayaa ka dhawaajisay walaaca uu qabo Mr Blinken kulan uu Dr Ruto kula yeeshay Nairobi 7-dii Agoosto, isagoo ugu baaqay Madaxweynaha inuu ku dhaqaaqo sida ay uga go’an tahay inuu ilaaliyo sharciga.