Tansaaniya (KAAB TV) -Madaxweyne Samia Suluhu Hassan ayaa bisha Sebtembar booqan doonta Shiinaha halkaas oo ay kaga qaybgeli doonto Madasha Iskaashiga Shiinaha iyo Afrika (Focac), halkaas oo la filayo in ay ku saxiixdo heshiisyo amaah ah oo cusub iyadoo Tansaaniya ay billaabayso dhaqangelinta siyaasadda arrimaha dibadda ee dib loo eegay.
Sida laga soo xigtay Wasaaradda Arrimaha Dibadda iyo Iskaashiga Bariga Afrika, Shiinuhu wuxuu xaqiijiyay rabitaankiisa ah inuu la galo heshiisyo kafaala-qaad ah mashruuc cusub oo Tansaaniya ah intii lagu jiray booqasho shaqo oo uu Wasiir Jannaayo Makamba ku tagay Beijing todobaadkii hore.
Wasaaraddu waxay bayaan ay soo saartay May 19-keedii ku sheegtay in Mr Makamba uu wadahadal la yeeshay agaasimaha hay’adda horumarinta caalamiga ah ee Shiinaha (CIDCA) Luo Zhaohui, taasoo qayb ka ah hawl-galkiisa uu salka ku hayo booqasha Ms Samia.
Waxa ay soo xigatay Mr Luo in ay jirto “ixtimaal sare” in madaxweyne Samia uu qalinka ku duugo heshiisyo gargaar oo istaraatiijiyadeed oo dhowr ah inta uu ku sugan yahay caasimadda Shiinaha ee Focac oo ay ku lug leeyihiin madaxda qaranka, golaha wasiirada iyo madaxda sare ee dowladda.
Kenya waxay sare u qaadaysaa saqafka deynta iyo Samia’s oo kor u qaadaya amaahda.
“Waxaan ballan qaadayaa in aan maalgelin doono wejiga xiga ee mashaariicda laba geesoodka ah ee horay uga socday Tansaaniya oo ay la socdaan mashruucyo istiraatijiyadeed oo cusub oo aad codsateen,” ayuu yiri madaxa CIDCA.
Shirka Focac, oo markii ugu horreysay la qabtay 2000, ayaa ka kooban 53 waddan oo Afrikaan ah marka laga reebo Eswatini. Munaasabadda sanadkan waxa ay soo gabagabaynaysaa saddex sano oo hakad ah tan iyo tii ugu dambeysay ee ka dhacday magaalada Dakar ee dalka Senegal sanadka 2019, waxaana la filayaa in ay ka soo qeyb galaan madax badan oo Afrikaan ah iyadoo Shiinuhu uu doonayo in uu sii ballaariyo calamiga qaaradda.
Booqashada kaliya ee Ms Samia ay ku tagtay Beijing iyadoo ah madaxweynaha Tansaaniya waxay ahayd Noofambar 2022 markaas oo ay ahayd hoggaamiyihii ugu horreeyay ee Afrikaan ah oo uu martiqaado Madaxweyne Xi Jinping ka dib markii loo doortay mar saddexaad Xoghayaha Guud ee Xisbiga Shuuciga Shiinaha.
Wadarta 15 heshiisyo laba geesood ah ayaa la saxeexay intii lagu jiray safarkaas oo ay ka mid ahaayeen, hagaajinta Shiinaha uu dhisay Tansaaniya-Zambia Tareenka (Tazara), Tsh31.4 bilyan ($ 13.49 milyan) deyn deyn ah oo hoos timaada iskaashi dhaqaale iyo farsamo oo cusub. heshiis, iyo gelitaanka cashuur-la’aanta ee Shiinaha ilaa 98 boqolkiiba wax soo saarka Tansaaniya oo ay ku jiraan miraha avocado iyo wax soo saarka biyaha duurjoogta ah.
Beijing waxa ay sidoo kale ogolaatay in ay bixiso $56.72 milyan oo deyn tanaasul ah oo loogu talagalay Terminalka cusub ee Garoonka Caalamiga ah ee Zanzibar iyo xiriirka Shiinaha iyo Tansaaniya waxaa sare loo qaaday “iskaashi iskaashi istiraatijiyadeed oo dhameystiran”, guud ahaan waxaa loo arkaa heerka diblomaasiyadeed ee ugu sarreeya Shiinaha ee ka-qeybgalka waddan-ka-wadan.
Heshiisyada kale ee cusub ayaa diiradda saaraya kobcinta maalgashiga, iskaashiga awoodda wax-soo-saarka iyo “kaabnaanta” warshadaha ee dhinacyada sida horumarinta tamarta iyo macdanta, farsamaynta iyo wax soo saarka, horumarinta cagaaran iyo dhaqaalaha dhijitaalka ah; horumarinta dhaqanka iyo dalxiiska, caafimaadka, waxbarashada, ciyaaraha, tacliinta iyo warbaahinta is dhaafsiga, ka hortagga dambiyada ka gudba, ilaalinta muwaadiniinta labada dhinac.
Deynta Tansaaniya ayaa kor u kacday 17pc ilaa $34bn
Shiinuhu waxa uu sheegay in uu ku dhiirigelin doono in badan oo ka mid ah shirkadihiisa in ay maalgashadaan kaabayaasha Tansaaniya oo ay ka mid yihiin jidadka tareenada, waddooyinka, dekedaha, duulista, korontada iyo macluumaadka iyo isgaadhsiinta, waxaanay sidoo kale ogolaatay in shirkadaha Tansaaniya loo fududeeyo ganacsi iyo maalgashi la mid ah dhulkeeda.
Waqtiga booqashada Madaxweyne Samia ee 2022 ayaa ku soo beegantay tillaabo cusub oo ay Beijing ku doonayso in ay dib ugu soo celiso hindise-sharciyeedka “Belt and Road Initiative” (BRI) ee dalalka Afrika iyada oo ay sii kordhayaan walaacyada caalamiga ah ee ku aaddan in ay noqonayso gaadiid lagu xiro deynta.
Sidan oo kale, waxa ay kicisay mala-awaal cusub oo ah in Shiinuhu uu isku dayayo in uu dib u soo celiyo Tansaaniya oo ah lammaane muhiim ah oo BRI ah ka dib markii ay si xun isugu dhaceen madaxwaynihii hore John Magufuli oo ku saabsan shuruudo deyn ah oo adag oo lagu xidhay mashaariicda qaar, gaar ahaan dhismaha Dekadda Bagamoyo ee aadka loo hadal hayo.
Tan iyo markii uu xilka kala wareegay Magufuli geeridii lama filaanka ahayd ee March 2021, Samia waxa ay horseedday dagaal saliibi ah oo meesha ka saaraya ajandihii gooni-isu-taagga ee kii ka horreeyay oo ay Tansaaniya u magacawday waddan u ololeeya ganacsiga dhammaan soo-galayaasha halkaas oo fikradaha siyaasadeed ay ku ciyaaraan kalgacal labaad.
Iyada oo ku hoos jirta gogosheeda, waddanku wuxuu doortay inuu ka fogaado khilaafyada la xidhiidha awoodda sare ee adduunka sida Ruushka-Ukrayn iyo iskahorimaadyada Israa’iil iyo Falastiin, iyada oo ilaalinaysa mawqifyada aan la isku raacsanayn ee labadaba.
Dukumentiga cusub ee siyaasadda arrimaha dibadda ee Tansaaniya, kaas oo la soo gabagabeeyay intii lagu guda jiray dib u gurasho ay ku sameeyeen ergada caalamiga ah ee dalkaas horaantii bishan, ayaa mar kale xaqiijinaysa in ay ka go’an tahay in aan dhinacna loo raacin khilaaf caalami ah.
Siyaasaddu waxay diiradda saaraysaa diblomaasiyadda dhaqaalaha si loo sugo danta guud ee qaranka oo ah dal madax-bannaan, waxayna ka muuqataa hawl-gal firfircoon oo caalami ah taasoo asal ahaan ka faa’iidaysata is-faham la’aanta iyo raadinta ujeedooyinka dhaqaale, iyadoo isla markaana la ilaalinayo guulihii la soo maray. ” Wasaaradda arrimaha dibadda ayaa ku sharraxday boggeeda internetka.
Waxay muujineysaa mabaadi’da ay ka mid yihiin ilaalinta madax-bannaanida iyo wadajirka dhuleed, madaxbannaanida siyaasadeed, horumarinta deris wanaagga, midnimada Afrika, iyo “iskaashi dhaqaale oo qotodheer oo lala yeesho ama aan lahayn saaxiibo horumarineed.”
Akhriso: Tansaaniya waxay xaqiijisay $1.1bn sanduuqa maalgashiga bangiga adduunka
Ujeedooyinka ugu waaweyn ee dukumeentiga waxaa ka mid ah “in la hubiyo in xiriirka Tansaaniya ay la leedahay quruumaha kale iyo hay’adaha caalamiga ah ay sidoo kale u socdaan si waafaqsan danaha dhaqaale” si loo dhiso “is-waafajin” dhaqaale. Waxa kale oo ay qeexaysaa xeeladaha ay ka midka yihiin “dib u qeexidda dibloomaasiyadda laba geesoodka ah, xoojinta dibloomaasiyadda dhinacyo badan, dib u akhrinta deynta dibadda” iyo “la shaqaynta shirkadaha caalamiga ah.”
Shirkadaha Shiinuhu waa isha ugu weyn ee Tansaaniya ee maalgashiga tooska ah ee tooska ah iyada oo loo marayo mashaariicda daboolaya gaadiidka, hantida ma guurtada ah, wax soo saarka, macdanta, dalxiiska, beeraha, warshadaynta beeraha, kalluumaysiga iyo kuwa kale oo qiimahoodu dhan yahay $9.8 bilyan marka la gaadho Oktoobar 2022.
Dhinaca ganacsiga tooska ah, tirooyinka ganacsiga u dhoofinta Tansaaniya ee Shiinaha waxa ay taagnaayeen $600 milyan 2022, waddankuna waxa uu bartilmaameedsanayaa in uu kordho $1 bilyan marka la gaadho 2025.
Shiinuhu waxa ugu badan ee uu Tansaaniya ka keeno wakhtigan waa iniinaha saliida leh sida soybean iyo sisinta, naxaasta ceyriinka ah iyo kuwa la safeeyey, macdanta birta ah ee qaaliga ah, qumbaha iyo fiilooyinka khudaarta kale. Taa baddalkeeda, Tansaaniya waxay iibsataa kabo badan oo Shiinuhu sameeyo, maryo, alaabo elektaroonig ah iyo maacuunta guriga.