MUQDISHO (KAAB TV)- Taliyaha Ciidanka Atmis Lt. Gen. Sam Okiding oo gacan qaaday Taliyaha Ciidanka Mareykanka ee Howlgalka Gaarka ah iyo Rear Admiral Jamie Sands oo ka dhacay Xarunta Ciidanka Atmis ee Caasimadda Soomaaliya.
Qaabka, baaxadda iyo baaxadda ay yeelan karaan ciidamada cusub ee sugaya ammaanka Soomaaliya -kadib marka ay ka baxaan howlgalka nabad ilaalinta Midowga Afrika ee hadda socda dhamaadka sanadkan – ayaa ah mid aan la garaneyn iyadoo ay soo ifbaxday in dalka Geeska Afrika uusan weli qorshihiisa soo gudbin ka hor inta aan la gaarin xilliga uu socdo howlgalka nabad ilaalinta Midowga Afrika. Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay (UNSC) si loo tixgeliyo.
War murtiyeed ku taariikheysneyd 3-da April, Midowga Afrika ayaa lagu sheegay in qorshaha Soomaaliya ee ah in ciidamo cusub oo badala howlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya (Atmis) la soo gudbin doono bisha soo socota ka dib marka ururka qaaradda uu sameeyo daraasad dhameystiran oo ku saabsan khataraha iyo baahiyaha ka jira dhulka. ka hor inta aan la raadin taageerada UNSC.
Dalka Geeska Afrika oo ay dhibaatooyin badan ka jiraan ayaa seegay waqtigiisii bilawga ahaa ee dhamaadkii bishii March, markaas oo la filayay inay soo gudbiyaan hindisahooda, sababo la xidhiidha la tashiyo ay la yeesheen golaha nabadda iyo ammaanka ee Midowga Afrika 26 March iyo 3 April si loo qorsheeyo ciidamada cusub ee bilaabi doona hawlgallada Janaayo 1 2025, marka bixitaanka Atmis la dhammeeyo.
AU waxay taageertay Soomaaliya baaq ku aaddan in si buuxda loo qiimeeyo khataraha iyo baahiyaha amni ee hadda jira, iyadoo warbixin kooban ka siisay Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya soo jeedinteedii ku aaddanayd habaynta ammaanka Atmis ka dib, iyadoo la raacayo Qaraarka UNSC 2710 (2023).
Waxa hadda la og yahay in ciidamada cusub ay noqon doonaan kuwa ay hoggaaminayaan AU, Qaramada Midoobayna ay oggolaatay hawlgal nabadeed.
Waxay hawlgelin doontaa oo ay qaadi doontaa mas’uuliyadaha amniga si ay u taageerto ciidamada ammaanka Soomaaliya Janaayo 1, 2025, xaalad u baahan kabo dhulka ka hor dhammaadka sanadkan si loo xaqiijiyo bixitaanka aan kala go ‘lahayn ee ciidamada Atmis iyo beddelka degdegga ah.
Midowga Afrika ayaa aad u daneynaya in uu ilaaliyo guulihii uu ka diiwaan gashanaa Soomaaliya muddo 17 sano ah oo uu kula dagaalamayo Al-Shabaab iyo ka xoreynta in ka badan 80% dhulka Soomaaliyeed gacanta kooxda argagixisada ah ee xiriirka la leh Al-Qaacida.
Laakiin iyada oo howlgalka uu si tartiib tartiib ah uga baxayo dalka Geeska Afrika, iyadoo la dhimayo ciidamada – iyadoo 4000 oo askari oo kale ay baxayaan dhamaadka bisha June – khubarada ayaa sheegaya in Soomaaliya ay weli tahay mid nugul maadaama dadaalka dalka ee abuuritaanka ciidamada uusan u dhaqaaqin si la mid ah tirada Atmis dhimis
Sidaas awgeed, AU waxay hoosta ka xariiqday muhiimadda ay leedahay in la ilaaliyo guulihii la diiwaan geliyay tan iyo 2007dii Atmis ee ka horreeyay [Howlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya] Amisom iyo dardargelinta hawlgallada wadajirka ah ee ay wadaan beeraleyda cagaaran iyo ciidamada Soomaaliya ee dagaalka kula jira Al Shabaab.
Saaxiibada caalamiga ah ee taageeray howlgalka Midowga Afrika iyo dib u dhiska ciidamada Soomaaliya si ay si buuxda mas’uuliyadda ammaankooda u qaadaan, waxay rabaan “howl aan fiicneyn oo diiradda lagu saarayo taageeridda ciidamada amniga Soomaaliya” si loo dhameystiro xilliga kala guurka ee dalka iyadoo aan la abuurin culeys cusub oo dhanka miisaaniyada deeq bixiyayaasha ah.
Laakiin Midowga Afrika waxa uu sidoo kale ku celinayaa welwelka qotoda dheer ee ay ka qabaan farqiga maalgelinta Atmis -xitaa iyada oo wakhtiga ciidanku uu ku dhammaanayo siddeed bilood ka yar -iyaga oo ku nuuxnuuxsaday baahida loo qabo maalgelin ku filan, waarta oo la saadaalin karo howlgalka, culeyska ka saaran, saaxiibada caalamku ay qaadeen tan iyo 2007 .
Midowga Yurub, tusaale ahaan, oo bixiya gunnooyinka howlgalka ama mushaaraadka ciidamada, ayaa la baxay in ka badan €2.5 bilyan oo loogu talagalay Amisom/Atmis, laakiin iyada oo ay jirto daal howlgalka iyo deeq-bixiyayaashu ay wajahayaan mudnaanta maalgelinta ee meelo kale, AU wali waxay u muuqataa isla isha “ku filan” , la saadaalin karo iyo maalgelinta joogtada ah ee xoogga Atmis ka dambeeya.
Isla muddadaas, Acled waxa ay sheegtay in ay dhaceen 167 qarax/dhacdo rabshado fog ka dhashay oo ka dhashay weeraro Al Shabaab ay ku qaadeen ciidamada ammaanka iyo saldhigyada Atmis, iyo sidoo kale hawlgallo ay ciidamada ammaanku ku qaadeen maleeshiyada.
Bishii la soo dhaafay, gaar ahaan dowlad goboleedyada Galmudug iyo Hirshabeelle, waxaa ciidanka XDS la kulmay dib u dhac weyn, taasoo keentay in Al Shabaab ay dib ula wareegaan deegaano dhowr ah, kadib markii ciidamada ammaanka ay isaga baxeen saldhigyo dhowr ah, halkaasi oo laga soo sheegayay xiisado gudaha ah oo salka ku haya arrimo la xiriira dhanka saadka, musuq maasuq iyo isqabqabsi dhanka maamulka ah.