Addis Ababa (KAAB TV) – Masar waxay u baahan tahay inay dib u qiimeyso waagii gumaystaha siyaasadda arrimaha dibadda ee ay waddo ee ka dhanka ah xuquuqda horumarinta Itoobiya ee Abay (Wabiga Niil), diblomaasiga rug-cadaaga ah ee Ambassador Tiruneh Zena ayaa hoosta ka xariiqay.
Itoobiya waxa ay ku celcelisay hammigeeda aan leexleexa lahayn ee ku aaddan in si siman oo macquul ah looga faa’iidaysto kheyraadka biyaha ee dadaalladeeda horumarineed iyada oo aan wax dhibaato ah u geysan dalalka hoose.
Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed ayaa dhowr jeer Masar u xaqiijiyay in Itoobiya aysan wax dan ah ka lahayn in ay dhibaato u geysato dalalka hoos yimaada marka laga reebo in ay daboosho dalabaadkeeda korontada.
Danjire Tiruneh oo wareysi gaar ah siiyay ENA ayaa sheegay in Itoobiya ay durba bilowday biyo xireenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) si ay u daboosho baahideeda tamarta xad dhaafka ah iyo in gobolka Bariga Afrika ay ku mideyso awoodda iyadoo horumarinaysa wabiga Abay.
Dalku waxa uu hadda dhamaystirayaa dhismaha biyo xidheenka, biyo xidheenka weyn ee tamarta laga dhaliyo ee qaaradda Afrika, waxana uu hadda qayb ka mid ah ka dhalinayaa koronto.
Diblomaasigu waxa uu xasuustay in Itoobiya ay saddex iyo tobankii sano ee u dambeeyay ay Masar kala kulantay eedaymo aan hore loo arag oo aan loo baahnayn.
Tiruneh waxa uu aaminsanaa in Masar ay qarniyo badan waday siyaasad colaadeed si ay Itoobiya u daciifto.
“Dhibaatada Masar haysata ayaa ah in ay doonayaan in ay Itoobiya sii ahaato mid daciif ah weligeed. Waxa aan odhan karaa waxa ay wadeen 100 sano. Taasi runtii shalay ma bilaaban. Laakiin Itoobiya mar walba way diiddaa habkan khaldan,” ayuu yidhi.
Waxa uu sheegay in Itoobiya markii ugu horaysay ay gaadhay heer uu wadanku wabiga Abay uga faa’iidaysan karo horumarkiisa.
Itoobiya oo ah isha ugu weyn ee webiga Abay, waxay leedahay xuquuq dabiici ah oo ah ka faa’iidaysiga biyaha, ayuu yidhi.
Tiruneh oo xusay in Itoobiya ay garwaaqsatay muhiimadda ay leedahay in la iska kaashado biyaha webigan ugu weyn, Tiruneh ayaa tilmaamay in hadda ay billowday ka faa’iidaysiga kheyraadka biyaha ee ku saleysan sharciga caalamiga ah iyada oo aan dhibaato la taaban karo u geysan dadka kale.
Si kastaba ha ahaatee, Masar waxa ay wali waddaa siyaasad qalloocan oo arrimaha dibadda ah oo ku wajahan Itoobiya si ay u wiiqdo xuquuqdeeda webiga Niil.
“Taasi uma wanaagsana Itoobiya iyo Masar. Masar iyo Itoobiya sida muuqata waa dawladaha ugu waaweyn uguna taariikhda weyn gobolka. Waxay iska kaashan karaan horumarka, nabadda iyo amniga gobolka intii ay is khilaafi lahaayeen. Sheeko colaadeed oo noocaas ah waxay khalkhal gelinaysaa gobolka.”
Dhanka kale, Itoobiya shaqo weyn ayay ka qabanaysaa arrimahaas, ayuu yiri, isagoo intaas ku daray inay dhowr iyo toban sano sugaysay inay ka soo baxdo hamiga ku aaddan ka faa’iidaysiga kheyraadka dabiiciga ah ee horumarinta.
Tusaale ahaan, Itoobiya waxay goob joog ka ahayd eedaymo badan ka dib markii la dhagax dhigay dhismaha GERD ee webiga Abbay laga bilaabo maalintii ugu horreysay si wax looga qabto koronto yaraanteeda.
“Waad ogtihiin, mar haddii ay (GERD) koronto dhaliso, biyuhu waxay tagaan Masar iyada oo aanay jirin wax caqabad ah. Masar lafteedu aad bay u fahansan tahay. Laakin dhibkeeda waa siyaasadii ay 100 sano ku shaqaynaysay ee Itoobiya wiiqaysay. Waad ogtihiin, waa qarniga 21-aad, oo ay waddamadu iska kaashadaan, horumariyaan, iskaashadaan, sidoo kalena is caawiyaan,” ayuu dublamaasigu hoosta ka xariiqay.
Diblomaasigii ruug-caddaa ahaa ee Masar isaga oo garwaaqsan in jimicsi-la’aanta noocaasi ahi aanu waligiis midho dhalin, waxa uu si adag ugu booriyey Masar in ay joojiso hab-dhaqannada xun-xun ee ka dhanka ah Itoobiya iyo isku-daygeeda aan waxtarka lahayn ee ay ku doonayso in ay dalka ku wiiqdo.
Tiruneh wuxuu yiri: “Wax-ma-la’aan bay noqon doontaa inay tan iyo taas isku dayayaan inay wiiqaan Itoobiya. Itobiya lama wiiqayo. Itoobiya ayaa horumaraysa. Itoobiya way sii xoogaysanaysaa oo way sii xoogaysanaysaa.”