Baledweyne (KAAB TV)- Soomaaliya waxay hadda la daalaa dhacaysaa caqabado ba’an oo deegaan iyo colaadeed. Abaar taariikhi ah oo dhacday 2023, daadad baahsan oo dhacay 2024, iyo dagaalka sii kordhaya ee kooxda hubaysan ee Al-Shabaab ayaa sababay barakaca in ka badan hal milyan oo qof.
Kaam ku yaalla duleedka magaalada Beledweyne ee xarunta gobolka Hiiraan, ayaa Samiira waxa ay la daalaa dhacaysaa sidii ay u daryeeli lahayd gabadheeda hadda dhalatay, taasi oo ku dhalatay xilli ay abaaro iyo colaado ka soo carareen guryahooda. Iska horimaadka u dhaxeeya dowladda iyo Al-shabaab ayaa sii xoogeystay, waxaana Samiira iyo qaar kale oo badan ay waayeen cunto iyo hoy. Hadda waxay deggan yihiin dhisme aasaasi ah oo ka samaysan alwaax iyo baco ay dhisteen sayga Samira iyo carruurta kale ee lammaanaha.
Gobolka ayaa waxaa ka taagan abaartii ugu darneyd muddo 60-sano ah, taasi oo lagu xasuusto abaartii iyo macluushii halakeysay sanadihii 2011-2012, taasoo galaaftay nolosha 250,000 oo qof. In kasta oo macluushii sanadkan laga badbaadiyay gargaar caalami ah, haddana xaaladdu waa mid aad u xun. Inta badan dalka waxaa soo food saartay cunto yari ba’an, iyadoo macaluul ay khatar ku tahay dadka reer miyiga ah iyo kuwa barakacay.
Arrimo murugsan, daadad masiibo ah ayaa dhawaan ruxay ku dhawaad dhammaan dadka deggan agagaarka Beledweyne. Daadadku waxa ay waxyeelo gaarsiiyeen kaabayaasha dhaqaalaha, taasoo ka dhigtay waddooyin aan la mari karin, waxaana dib u dhac ku yimid gaarsiinta gargaarka.
“Tirooyinkani waxay muujinayaan qaar ka mid ah shakhsiyaadka aadka u nugul ee lagu qasbay inay wax walba ka tagaan,” ayuu yiri Kadir Xasan oo ku takhasusay Sugnaanta Cuntada iyo Hab-nololeedka (FSL) ee Islamic Relief Somalia.
Baahida bini’aadantinimo ee Soomaaliya ayaa sii kordheysa, iyadoo malaayiin qof aysan helin waxyaabaha aasaasiga ah sida cuntada iyo biyaha. 2022, abaarta oo keliya ayaa ka masuul ah kumannaan qof oo dhimasho ah. Saadaasha ayaa qiyaaseysa in tirada dhimashada ee 2024 ay sii wadi karto inay kor u kacdo.
Hadda, 3.9 milyan oo Soomaali ah ayaa ku barokacay gudaha dalka, halka 700,000 oo kalena ay u qaxeen dibadda tan iyo 2023. Iyadoo ay sii kordhayso nabadgelyo-xumada iyo kheyraadka oo sii yaraanaya, Samiira ayaa sheegtay in dadku ay si joogto ah uga baxayaan tuuladeeda.
Samiira waxa ay aad ugu baahantahay in ay shaqo hesho oo ay dib u midayso qoyskeeda, inkasta oo rajadu ay tahay mid liidata marka loo eego xaaladdooda dhaqaale ee liidata. Inta badan Soomaalida waxay ku nool yihiin wax ka yar $2 (£1.61) maalintii.
Ifraax oo ah qof kale oo ka soo jeeda Shabeellaha Hoose, ayaa ka sheekeysay sida ay abaartu ugu darneyd ee dhawaan dhacday, iyadoo xustay in ay dhaaftay dhibaatooyinkii hore. “Sannadkii 2011, waxaa jiray gargaar, lo’deenna way badbaadeen, laakiin hadda wax walba waa lumeen,” ayay tiri. Biyo la’aanta ayaa sidoo kale sii xumaysay cudurrada xoolaha – oo muhiim u ah masruufka bulshada iyo xasilloonida dhaqaalaha.
Ifraax, oo dhawaan laga dhintay, ayaa ku nuuxnuuxsatay baahida daran ee bulshadu u qabto gargaar degdeg ah. “Waxaa naga maqan hab aan ku dhisno hoy ku filan ama aan ku sugno waxyaabaha aasaasiga ah. Waxaan diyaar u nahay inaan shaqeyno oo aan wanaajino xaaladeena, laakiin waxaan u baahanahay gargaar, ayay tiri.
Baahi dhaqaale oo quus ah
Islamic Relief waxa ay si firfircoon uga qayb qaadataa Soomaaliya iyo meelaha kale ee ay abaaruhu saameeyeen ee Geeska Afrika, iyada oo gaarsiisa sahay muhiim ah sida cunto, biyo, lacag caddaan ah, iyo daryeel caafimaad. Ilaa hadda, waxaan caawinay in ka badan tobanaan kun oo qof oo ku nool gobolladan. Si kastaba ha ahaatee, balaarinta dadaalladan gargaarka ayaa ah mid caqabad ku ah dhaqaalaha oo aan ku filneyn, maadaama aysan dhibaatadu keenin dareen weyn.
Islamic Relief waxa ay si degdeg ah u codsanaysaa in si mug leh loo kordhiyo gargaarka bini’aadantinimo si loo badbaadiyo nolosha. Intaa waxa dheer, waxa jirta baahi degdeg ah oo loo qabo in beesha caalamku ay ka caawiso bulshooyinka maxalliga ah si ay u maareeyaan saamaynta joogtada ah ee abaaruhu ku yeesheen hawlahooda dhaqaale iyo qaab nololeedkooda, iyo in ay sare u qaadaan adkaysigooda caqabadaha joogtada ah ee ka imanaya isbeddelka cimilada.